Mobiles, maquettes, tulpen en vlinders: Alexander Calder, de architect van de 20e eeuwse beeldhouwkunst

By Andrew Bay, UK


Alexander Calder werd in juli 1898 in een artistieke familie uit de middenklasse in Pennsylvania geboren. Je zou kunnen zeggen dat hij al kunst in zijn DNA had, aangezien zijn moeder een bekwaam schilder was en zowel zijn vader als zijn grootvader beroemde Amerikaanse beeldhouwers waren. Terug in Schotland waren zijn voorouders al generaties lang steenbewerkers en metselaars. Calder en zijn oudere zus Margaret groeiden op in een liefdevol, creatief huishouden en verdeelden hun tijd tussen New York en Californië.

Na zijn afstuderen aan de middelbare school in 1915 besloot Calder ingenieur te worden aan het Stevens Institute of Technology in New Jersey. Hoewel zijn tijd in deze instelling slechts van korte duur was, leerde hij degelijke wetenschappelijke principes op het gebied van wiskunde, natuurkunde, kinetica en de aard van industriële materialen. Deze kennis kwam hem later ongetwijfeld goed van pas bij zijn artistieke en creatieve proces.

Calder schortte uiteindelijk zijn technische studies op om in 1923 toe te treden tot de Arts Student League in New York, waar hij zich eindelijk exclusief kon wijden aan het bestuderen van kunst. Hij bewees meteen dat hij een uitzonderlijke student was en kreeg al snel opdrachten als illustrator bij verschillende New Yorkse tijdschriften. In 1926 vertrok hij naar Parijs, de kunsthoofdstad van de wereld, om kunst te studeren in Montparnasse. Daar ontmoette hij zijn toekomstige vrouw Louisa James (de achternicht van de beroemde romanschrijver Henry James) en ontwikkelde langdurige vriendschappen met opmerkelijke avant-gardekunstenaars, zoals Fernand Léger en Marcel Duchamp, die zijn vroege werken enorm bewonderden. Tot de tijd dat Calder zijn eerste onnavolgbare 'mobielen ' begon te produceren (zoals Marcel Duchamp ze noemde), was beeldhouwkunst in wezen een articulatie van dichtheid en heelheid. Calder ontdekte dat er iets nieuws kon worden gedaan met de vorm die niet aan de aarde gebonden zou zijn en zo licht als de vlucht van een vlinder zou kunnen zijn.

Tijdens zijn eerste tentoonstellingen in Parijs in de jaren 1930 doorbrak Calder alle vooroordelen over beeldhouwkunst die hem waren voorgegaan. In de twintigste eeuw werd niets zo baanbrekend als zijn visie verwacht.


In zijn eentje transformeerde hij de aard van zijn discipline door opnieuw uit te vinden wat beeldhouwkunst was en wat het zou moeten worden. In zijn werk is Calder in staat om het gevoel van beweging en vitaliteit uit te drukken dat niet alleen zijn creatieve kracht weerspiegelt, maar ook zijn gedurfde vindingrijkheid als uitvinder. Zijn dynamiek doet bijna denken aan de flamboyante kracht van de aarde zelf, en zijn objecten zijn niet langer artefacten, maar pure ervaringen en gebeurtenissen.

Toen Calder en zijn vrouw halverwege de jaren dertig terugkeerden naar de Verenigde Staten, vestigden ze zich in Connecticut, waar hun dochters Mary en Sandra in de jaren veertig werden geboren en opgroeiden.

In de loop van een carrière van meer dan 70 jaar produceerde Calder een immens oeuvre: mechanische stukken, schilderijen, schetsen en etsen, huishoudelijke apparaten, sieraden, gigantische sculpturen en een grote collectie buitengewone mobiele telefoons. De kunstenaar bracht het grootste deel van zijn tijd door in zijn huizen in Roxbury, Connecticut, en Saché in de Loire-vallei in Frankrijk. Alexander Calder was zonder twijfel een van de belangrijkste en invloedrijkste kunstenaars van de twintigste eeuw. Hij sloeg een brug tussen verschillende rollen, die voorheen niet gecombineerd werden, namelijk die van beeldhouwer, uitvinder en kunstenaar.

In de jaren 1930 ontmoette Calder Mondriaan in zijn atelier in Parijs, en dit bezoek veranderde waarschijnlijk de loop van de naoorlogse kunstgeschiedenis. Mondriaan creëerde het theoretische kader voor het modernisme, met zijn grote geometrische vormen en dramatisch kleurgebruik. Voor Calder was dit niets minder dan een openbaring en hij besloot onmiddellijk om deze denkbeeldige vormen tot leven te laten komen. Hij slaagde hierin door de organische kenmerken in zijn sculpturen naar voren te brengen en zo een brug te slaan tussen klassieke abstractie en de fysieke natuurlijke wereld om hem heen.

Het werk van Calder is nooit beperkt door welke beperking dan ook. Hij ploegt door de kinetische kenmerken van zijn sculpturen, op zoek naar ruimte, beweging en mogelijkheden. Zijn kunst is een bewuste contingentie, ontworpen om ons te helpen begrijpen wat Calder “de steeds wisselende, troebele waas van de werkelijkheid” noemde.